ارزیابی پسماند کمپوست قارچ خوراکی جهت کاربرد در کشاورزی
طبق آمارها سالانه ۳۰ هزار تن قارچ خوراکی در کشور تولید می‌شود که به طور میانگین ۱۸۰ هزار تن کمپوست جهت تولید این میزان قارچ لازم است. کمپوست پس از هر بار مصرف، بلااستفاده باقی می‌ماند که این امر علاوه بر اشغال فضای زیادی در محیط پرورش قارچ، مشکلات زیست محیطی نیز به بار می‌آورد. از آنجایی که روند تولید قارچ در کشور رو به افزایش بوده، توجه به پسماند کمپوست قارچ از اهمیت فراوانی برخوردار است. یکی از راهکارهای ارائه شده جهت استفاده از پسماند کمپوست، پس از اعمال فرآیندهای خاص و گذشت ۲ الی ۳ سال، کاربرد به عنوان خاک پوششی در سالن‌های پرورش قارچ است. اما با توجه به این که پسماند کمپوست در هنگام فرآوری کیفیت اولیه خود را تا حدودی از دست می‌دهد، پرورش‌دهندگان قارچ به دلیل نگرانی از کاهش محصولات، تمایل به استفاده از این نوع خاک پوششی ندارند. در این راستا تبدیل پسماندِ کمپوستِ قارچ به کود آلی و کاربرد به عنوان اصلاح‌کننده خاک، روشی جایگزین مناسبی جهت کاهش پسماند کمپوست در محیط پرورش قارچ به شمار می‌آید.
در این مطلب بر اساس مقاله «ارزیابی پسماند کمپوست قارچ خوراکی جهت کاربرد در کشاورزی و باغبانی» نوشته «حمید سلیمی؛ حمید عباس دخت؛ حمیدرضا اصغری؛ محمد عارف بیکی»به بررسی این موضوع می‌پردازیم.
تعریف کلی پسماند کمپوست قارچ (SMC)
به‌طورکلی بقایای کمپوست قارچ پس از مصرف در سالن پرورش قارچ را پسماند کمپوست قارچ (Spent Mushroom Compost) یا کمپوست برگشتی می‌گویند که دارای مقادیر زیادی هوموس، عناصر غذایی نظیر ازت، فسفر، پتاسیم و عناصر کم مصرف غذایی است.در پسماند کمپوست قارچ آلودگی‌های باکتریایی و قارچی زیادی وجود دارد که چنانچه قبل از بیرون رفتن از محیط پرورش، به وسیله حرارت بالا، مرحله نهایی پاستورایزسیون انجام گیرد، مشکلات آلودگی‌های آن به میزان زیادی کم می‌شود.
شیوه‌های استفاده از پسماند کمپوست قارچ
به طور معمول کمپوست قارچ به دو شکل زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
۱. پسماند کمپوست قارچ تازه
در این حالت، پسماند کمپوست پس از خارج شدن از سالن‌های پرورش قارچ بدون هیچ نوع دست‌کاری و به شکل تازه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۲. پسماند کمپوست قارچ هوا خورده
در این حالت، پسماند کمپوست ابتدا طی مراحلی با مواد مکملی دیگر از قبیل کلش گندم، خون خشک و غیره ترکیب شده، سپس طی مدت چند هفته تا چند ماه دوباره کمپوست زنی بر روی آن انجام می‌گیرد که به این شیوه پسماند کمپوست قارچ کمپوست زده شده نیز می‌گویند. این شیوه مشکل شوری و آلودگی‌ها را نیز تا حدود زیادی برطرف می‌نماید.
نتایج تحقیقات پسماندِ کمپوستِ قارچ بر روی محصولات کشاورزی
همان طور که اشاره شد با توجه به تولید انبوه پسماند کمپوست و مشکلات حاصل از آن، در سراسر دنیا تحقیقات زیادی بر روی استفاده مجدد از آن به عمل آمده که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌نماییم.
– در سال ۲۰۰۷، وب استر و همکاران پسماند کمپوست قارچ را به صورت یک مکمل با خاک ترکیب و در کشت انگور از آن بهره بردند که نتایج خوبی به دست آمد. علاوه بر این مشاهده شد که بوته‌های انگور با این روش به آب کمتری نیاز پیدا میکنند.
– در تحقیقی دیگر حقیقی و همکاران دریافتند که استفاده از پسماند کمپوست قارچ ۶ ماه و یک سال کمپوست شده به عنوان مکمل خاک، استقرار، سرعت و درصد رشد چمن برمرداگراس را افزایش می‌دهد.
– کوبیلای و همکاران نیز در سال ۲۰۰۷ با یک آزمایش گلدانی بر روی فلفل، دریافتند که با اضافه نمودن ۳۰ تن پسماند کمپوست قارچ در هر هکتار، عملکرد و ارزش غذایی گیاه بهبود خواهد یافت.
– در سال ۲۰۰۹، بولات و همکاران در پژوهشی مشابه به بررسی عملکرد پسماند کمپوست قارچ بر روی خصوصیات کمی و کیفی خیار پرداختند و به این نتیجه رسیدند که با افزودن سطح ۴۰ تن در هکتار در خاک بازده محصول بسیار بالا رفته و کیفیت آن ارتقا پیدا میکند.
– در سال ۲۰۰۹، ساگار و همکاران در جنوب هند طی آزمایش بر روی گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی، نخودفرنگی، زنجبیل، سیر، گندم، ذرت، سیب و برنج به این نتیجه رسیدند که با افزودن پسماند کمپوست قارچ، عملکرد و بازده محصول افزایش می‌یابد.
خصوصیات پسماند کمپوست قارچ مطلوب
نکته مهمی که در اینجا حائز اهمیت است این که پسماند کمپوست قارچ باید دارای یک سری خصوصیات و شرایط باشد تا بتوان از آن به عنوان مکمل خاک بهره برده و نتایج دلخواه را به دست آورد. مهم‌ترین این خصوصیات شامل موارد زیر است:
– رنگ ظاهری پسماند کمپوست قارچ تازه قهوه‌ای روشن و دارای بافتی سست، سبک و افشانی است. همچنین پسماند کمپوست قارچ هوا خورده، تیره رنگ و بافتی سست و شکننده دارد.
– اندازه ذرات با توجه به نوع و چگونگی تولید متغیر است.
– پسماند کمپوست قارچ خوب، بوی شبیه به بوی خاک داشته و از هرگونه بوی گوگرد، آمونیاک و بوی خاص دیگر به دور است.
– انواع بذر علف هرز در SMC خوب ناچیز بوده و مشکلی را به وجود نمی‌آورند.
– پسماند کمپوست قارچ مطلوب دارای رطوبت ۳۰ تا ۵۰ درصد است.
– یک پسماند کمپوست قارچ در حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد متناسب با وزن خشکش مواد آلی و مابقی آن خاکستر است.
– قابلیت دسترسی نیتروژن که به نسبت C/N معروف است باید ۳۰ به ۱ باشد.
– عناصر غذایی موجود در پسماند کمپوست قارچ معمولاً پایین بوده و حدود ۱.۵ تا ۳ درصد نیتروژن، ۱.۵ تا ۲ درصد فسفر، ۱ الی ۳ درصد پتاسیم، ۳ تا ۶ درصد کلسیم، ۰.۴ تا ۱ درصد منیزیم است.
– مقدار اسیدیته یا ph پسماند کمپوست قارچ بین ۶ تا ۸ است و مقادیر بالاتر و پایین‌تر از این میزان برای گیاهان زیان‌بار است.
جمع‌بندی
با توجه به ارزیابی‌های صورت گرفته، پسماند کمپوست قارچ با وزن کم، ph خنثی و محتوای آلی بالا می‌تواند با کاهش سله در سطح و فشردگی خاک، تثبیت‌کننده ازت، بهبود نفوذ آب و گسترش سطح ریشه و افزایش میکروبی خاک به عنوان کود آلی سبب اصلاح و تقویت اراضی کشاورزی شود.
