انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها
قارچ‌ها مانند دیگر جانداران بیماری‌های مخصوص به خود را دارند که در صورت رعایت نکردن نکات بهداشتی می‌توانند با آلوده شدن قارچ به آن‌ها باعث خرابی و یا کاهش تولید قارچ شده و خسارات مالی فراوانی به پرورش‌دهنده قارچ وارد نمایند. در این میان با شناخت عوامل بیماری‌زا و راه‌های پیشگیری از آن‌ها می‌توان تا حد زیادی از ابتلای قارچ به این امراض جلوگیری کرد.
انواع عوامل بیماری‌زای قارچ
به‌طورکلی بیماری‌های قارچ تحت تأثیر دو گروه عمده از عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌شوند. این دو دسته شامل موارد زیر هستند:
۱. عوامل بیماری‌زای ناشی از ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی
۲. عوامل زنده بیماری‌زای قارچ
عوامل بیماری‌زای ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی
شناخت آفات ناشی از این گروه از عوامل بیماری‌زای قارچ اهمیت فراوانی داشته و در صورت ابتلای قارچ به آن کیفیت و کمیت آن تغییر پیدا خواهد کرد. ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی بیشتر در اثر کمبود مواد غذایی بستر، نوسانات زیاد محیط و یا نارسایی‌های ژنتیکی ناشی از بذر قارچ بوده و بر کیفیت قارچ تأثیر می‌گذارد.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ
قارچ بر اثر آلوده شدن به گروهی از عوامل زنده دچار آفت می‌شود که به طور مستقیم و غیرمستقیم سبب ایجاد خسارت کیفی و کمی در آن می‌گردد.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ به صورت مستقیم
این گروه از عوامل بیماری‌زا پاتوژن موجودات زنده‌ای هستند که به طور مستقیم به قارچ حمله کرده و آن را محیط پرورش و رشد خود قرار میدهند. به عبارتی دیگر این دسته از عوامل قارچ را میزبان رشد خود کرده و سبب خسارت بر قارچ و از بین رفتن آن می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
۱. قارچهای میکروسکوپی
۲. باکتری‌ها
۳. ویروس‌ها
۴. نماتدها
۵. کنه
۶. مگس
قارچهای میکروسکوپی
این دسته از عوامل مهم بیماری‌زای قارچ بوده که با هاگ‌زایی فراوان در مدت و رشد در محیط پرورش قارچ سبب خسارات زیادی می‌شوند.
علائم بیماری قارچ خوراکی ناشی از قارچهای میکروسکوپی به صورت لک بر روی کلاهک، بد فرمی قارچ و یا از بین رفتن کلاهک بوده که باعث کاهش شدید محصول نهایی می‌شود.
انواع قارچهای میکروسکوپی بیماری‌زا
۱. تریکودرما
۲. ورتیسیلیوم
۳. مایکاگون
بیماری تریکودرما
بیماری تریکودرماقارچ خوراکی در اثر آلودگی با تریکودرما که نوعی کپک سبز است، دچار بیماری می‌شود. تریکودرما با تولید آنزیم سمی میسیلیوم قارچ را هدف قرار داده و آن را نابود می‌نماید.
میسیلیوم تریکودرما سفید رنگ و مشابه قارچ خوراکی بوده لذا در این مرحله امکان تشخیص بیماری بسیاری سخت است. اما با تولید اسپور رنگ آن به سبز تغییر پیدا کرده و به‌آسانی بر روی بذر و بستر قارچ قابل‌شناسایی است.
بیماری ورتیسیلیوم
یکی از بیماری‌های رایج قارچ که از طریق اسپور منتقل می‌شود، بیماری حباب خشک یا ورتیسیلیوم بوده که به دلیل سرعت انتشار بالا از علل نگرانی بسیاری از پرورش‌دهندگان قارچ است. ازآنجایی‌که علائم این بیماری بسیار شبیه بیماری لکه باکتریایی بوده، تشخیص آن دشوار است.
در صورت ابتلای قارچ به این بیماری دچار افت شدید محصول خواهیم شد. چنانچه قارچ در مرحله ته سنجاقی به ورتیسیلیوم آلوده شود، به صورت پیاز رشد می‌کند؛ به‌طوری‌که کلاهک از ساقه ظریف‌تر و نازک‌تر می‌شود. همچنین در مراحل بعد از سنجاقی، قارچ‌هایی متمایل به سبز و به شکل ساقه خمیده و کج رویش پیدا می‌کنند. چنانچه قارچ در مراحل انتهای رشد به این بیماری مبتلا شود لکه‌های سبز به صورت برجستگی‌های سبز بر روی کلاهک قابل‌مشاهده هستند. همچنین رنگ کلاهک قهوه‌ای روشن شده و لکه‌هایی قهوه‌ای روشن و معمولاً لزج و آبکی موسوم به لکه ورتیسیلیوم بر روی کلاهک پدید می‌آید. در موارد شدیدتر نیز کلاهک ترک‌دار می‌گردد.
بیماری مایکاگون
از دیگر بیماری‌های قارچ بیماری مایکاگون یا حباب تر بوده که به دلیل تمایل این قارچ به زندگی به صورت انگل در اندام بارده قارچ به این نام شهرت یافته است.
درصورتی‌که قارچ در مراحل ابتدایی رشد به این بیماری آلوده شود، بر روی کلاهک آن توده‌های سفید بدشکلی رشد پیدا می‌نماید که با گسترش بیماری این توده به رنگ قهوه‌ای تغییر پیدا کرده و قارچ شروع به پوسیدگی و از بین رفتن می‌نماید.
چنانچه رطوبت محیط بالا باشد، قطرات مایع قهوه‌ای رنگی روی سطح اندام آلوده قارچ به مایکاگون دیده شده که با فاسد و شل شدن قارچ بوی بدی به مشام می‌رسد. به همین دلیل این بیماری حباب تر نامیده می‌شود. در صورت رطوبت پایین بافت کمتر آسیب دیده و مشابه بیماری ورتیسیلیوم خواهد بود.
باکتری‌های بیماری‌زای قارچ
سالن‌های پرورش قارچ به دلیل رطوبت نسبی بالای ۸۰ درصد، دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد و تاریکی محیط شرایط مساعد و مناسبی را برای رشد باکتری‌های فراهم می‌آورد. لذا این قبیل از عوامل بیماری‌زا نقش مهمی در ایجاد خسارت به‌ویژه از نظر کیفی بر روی قارچ‌ها دارند.
باکتری پزودوموناس تولاسی یکی از مهم‌ترین انواع باکتری‌ها است که در محیط‌های پرورش قارچ وجود دارد. این باکتری با ایجاد سمی به نام تولازین یا تولاسی سبب بیماری لکه باکتریایی یا بلاچ باکتریایی (Bacterial blotch) در قارچ گشته و با بی‌رنگ کردن کلاهک و پایه و حفره‌دار کردن آن سبب کاهش کیفیت قارچ و میزان تولید آن می‌گردد.
چنانچه سطح قارچ‌ها پس از آبیاری به خوبی خشک نگردد، امکان درگیری قارچ به این بیماری بسیار زیاد خواهد بود. لکه باکتریایی در هر مرحله از رشد قارچ احتمال بروز دارد. باکتری ابتدا لکه‌هایی به رنگ زرد بر روی سطح قارچ به وجود آورده، سپس لکه‌ها به زرد طلایی و یا قهوه‌ای شکلاتی تغییر رنگ میدهند. قارچهای آلوده بافتی مشابه قارچ خیس‌خورده و به رنگ خاکستری یا خاکستری مایل به زرد دارند.
ویروس‌های بیماری‌زای قارچ
تا چند سال پیش امکان تشخیص ویروس‌های آلود کننده قارچ بسیار سخت بود. ولی امروزه حداقل ۵ نوع بیماری ویروسی از جمله بیماری ویروسی x شناسایی و شیوه‌های تشخیصی و کنترلی سریعی برای آن‌ها به وجود آمده است.
نماتدها
نماتدهااین دسته از عوامل بیماری‌زای قارچ، شامل جانداران بسیار ریزی شبیه کرم به اندازه تقریباً ۱ میلی‌متری بوده که شناسایی آن فقط از طریق میکروسکوپ امکان‌پذیر است. نماتدها با نیش زدن به میسیلیوم قارچ با ریسه قارچ در به دست آوردن مواد غذایی رقابت کرده و سبب آسیب رساندن به آن و فساد همراه با بوی نامطبوع در قارچ‌ها می‌شوند.
نمادتدها به دو دسته شکارگر و ساپروبیک گروه‌بندی می‌شوند. نماتد دم فنری (Sprinted) یکی از مهم‌ترین آن‌ها است که با ایجاد لکه‌های بر روی قارچ و سیاه و لزج نمودن خاک پوششی خود را نشان می‌دهد.
کنه‌ها
دسته‌ای از کنه‌ها به نام ساپروفیت از جمله عوامل بیماری‌زای قارچ هست. کنه در مرحله کمپوست‌سازی پدید می‌آید و گرمای کمپوست نمی‌تواند آن‌ها را نابود کند و تا مرحله پاستیوریزاسیون در کمپوست باقی می‌مانند. چنانچه در این مرحله در تونل یا بوکر به طور کامل و درست انجام نشود، کنه همچنان در کمپوست به زندگی خود ادامه میدهند.
مگس‌ها
مگس‌ها در نوع سیارید ( در مرحله لارو) و فورید (انتقال بیماری) از دیگر عوامل بیماری‌زای قارچ‌ها به شمار می‌آیند. نصب توری‌های ریز بر روی درب و پنجره و استفاده از چسب زرد از مهم‌ترین اقدامات پیشگیری از ورود مگس به سالن پرورش قارچ محسوب می‌شوند.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ به صورت غیرمستقیم
کپک‌های هرز موجود در بستر کشت عوامل بیماری‌زایی هستند که با از بین بردن محیط رشد قارچ به طور غیرمستقیم سبب خسارت و آسیب به آن‌ها می‌شوند. کمپوست بی‌کیفیتی که به درستی پاستوریزه نشود، احتمال بروز کپک‌های هرز در آن بسیار وجود دارد.
کپک‌های هرز با رقابت در کسب مواد غذایی و یا خاصیت آنتاگونیستی رشد قارچ را دچار اختلال و توقف می‌کند. از مهم‌ترین کپک‌های هرز می‌توان موارد زیر را نام برد:
۱. پنی سیلیوم
۲. پیتیوم
۳. جاتومیوم
راه‌های جلوگیری از آفات قارچ
۱. آموزش و تأکید بر رعایت نکات بهداشتی به تمام کارکنان
۲. ضدعفونی کردن سالن پرورش قارچ با بخار ۷۰ تا ۷۲ درجه به مدت ۱۲ ساعت بعد از برداشت تا دوره کشت بعدی
۳. نصب توری بسیار ریز
۴. ضدعفونی کردن کف و راهرو سالن پرورش قارچ با فرمالین ۲ درصد
۵. برای جلوگیری از انتشار اسپورهای آلوده جمع‌آوری قارچهای بیمار و آلوده پیش از پاره شدن پرده ویل
۶. نصب کف‌پوش‌های آغشته به مواد ضدعفونی در مسیر تردد کارکنان
