خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی و امنیت غذایی پایدار
خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی، از مهم‌ترین اهداف کشورها برای دستیابی به امنیت غذایی به شمار می‌آید که جهت تحقق آن سیاست‌های و برنامه‌های متنوعی را تدوین و اجرا می‌نمایند. در کشور ایران، با توجه به تحریم‌ها و اهمیت اقتصاد مقاومتی توجه به بیش از پیش مهم بوده است. اما در این راه عدم استفاده درست از ظرفیت‌ها باعث به اجرایی نشدن سیاست‌های دولت بوده است. هر چند که کمبود منابع و امکانات را نیز نباید نادیده گرفت. اما می‌توان با برنامهریزی صحیح و تخصیص بودجه کافی به آن، از تمامی پتانسیل‌های موجود در کشور استفاده کرده و با خودکفایی در محصولات کشاورزی، امنیت غذایی را رقم زد.
اهمیت توجه به خودکفایی در محصولات کشاورزی
تأمین غذای افراد جامعه از ارکان اساسی برنامهریزی دولتمردان است که با خودکفایی در محصولات اساسی کشاورزی و در پی آن امنیت غذایی می‌توانند بدان دست پیدا کنند. در این راه برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی نیاز بوده و با حداکثر سازی سود در کوتاه‌مدت و یا مدل‌سازی ریاضی نمی‌توان به این امر دست یافت.
متأسفانه آمار گمرک حاکی از رشد سالیانه واردات محصولات اساسی کشاورزی داشته است به طوری که در سال ۱۳۹۲، واردات محصولات غذایی بیش از ۱۲.۹ میلیارد دلار بوده که در حدود ۷.۸ میلیارد دلار از میزان صادرات این دسته محصولات بیشتر بوده است.
تداوم چنین روندی در کنار شرایط کنونی کشور که فشارهای سیاسی مانع ورود محصولات مختلف از جمله کشاورزی گشته، وضعیت را بغرنج‌تر کرده و اهمیت خودکفایی در محصولات کشاورزی را بیشتر نشان می‌دهد.
سیاست‌های نظام در زمینه خودکفایی در محصولات کشاورزی و امنیت غذایی پایدار
سیاست‌های نظام در زمینه خودکفایی در محصولات کشاورزی و امنیت غذایی پایدارکاهش وابستگی به دیگران، افزایش صادرات، رشد منافع اقتصادی کوتاه‌مدت و سودآوری بالا و از همه مهم‌تر امنیت غذایی از جمله مزایایی اصلی خودکفایی در محصولات کشاورزی است. در این راستا با توجه به سیاست‌های کلی کشور و توصیه‌های رهبر، در بند ششم از سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به این موضوع چنین اشاره شده است:
«افزایش تولید داخلی نهاده‌ها و کالاهای اساسی (به ویژه در اقلام وارداتی)، و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و ایجاد تنوع در مبادی تأمین کالاهای وارداتی با هدف کاهش وابستگی به کشورهای محدود و خاص. »
همچنین در بند دوم سیاست‌های کلی بخش کشاورزی آمده است:.
«تأمین امنیت غذایی با تکیه بر تولید از منابع داخلی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی، ارتقاء سطح سلامت مواد غذایی تا استاندارد جهانی، اصلاح و بهینه نمودن الگوی مصرف و حمایت مؤثر از تولید و صادرات در محصولات دارای مزیت‌های نسبی و ایجاد مزیت‌های جدید (از جمله هدفمند نمودن یارانه‌ها در جهت تولید و صادرات). »
اقدامات انجام شده در خودکفایی محصولات کشاورزی و امنیت غذایی
بر اساس سیاست‌های کلی نظام، دولت برنامه‌هایی را تدوین و اجرا نموده است. از جمله مهم‌ترین اقدامات دولت در این راستا به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
– بالا رفتن ضریب خودکفایی در برخی محصولات کشاورزی
– توجه به فرآیندهای پس از تولید
– تثبیت عوامل تعیین کننده قیمت در بازار همراه
– ثبات نسبی قیمت برای مصرف‌کننده
– افزایش ذخایر راهبردی
– حرکت کشاورزی سنتی به سوی کشاورزی مدرن و مدیریت شده
– افزایش سطح زیر کشت گلخانه‌ها
– مدیریت جدید آبیاری
– ایجاد شهرک‌ها و مجتمع‌های کشاورزی و دام‌پروری
– افزایش تولید شیلات و آبزیان با منشأ آب داخلی
مشکلات موجود در خودکفایی محصولات کشاورزی و امنیت غذایی
– کاهش نزولات آسمانی و خشک‌سالی
– نبود تناسب منطقی بین قیمت محصولات کشاورزی و نهاده‌ها
– پراکندگی، تعدد و کوچکی مجتمع‌های بهره‌وری کشاورزی
– نبود استانداردهای سنجش و باقی‌مانده سموم در محصولات کشاورزی تولیدی و وارداتی
– تولید کم محصولات ارگانیک
– کمبود اعتبارات عمرانی
– عدم پیروی از یک الگوی کشت متداول
– عدم تناسب قیمت تضمینی محصولات کشاورزی
– ضعف در بیمه محصولات کشاورزی
– جذب پایین سرمایه و ریسک بالای سرمایه‌گذاری
– فقدان بازار عرضه و آشفتگی صادرات و واردات محصولات تولیدی
راهکار مناسب جهت خودکفایی در محصولات کشاورزی و امنیت غذایی پایدار
به گفته متخصصان و کارشناسان این حوزه، عدم سیاست‌گذاری مناسب و نبود برنامه میان‌مدت مدون متناسب با امکانات، شرایط و نیاز کشور در جهت تأمین مواد غذایی، عامل اصلی افزایش واردات مواد غذایی به کشور، عدم خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و به دنبال آن نداشتن امنیت غذایی در کشور است.
در حالت کلی محصولات کشاورزی را به دو گروه اساسی و غیراساسی تقسیم‌بندی می‌شوند. در دسته محصولات اساسی کشاورزی، محصولاتی قرار دارند که تأمین‌کننده نیازهای غذایی اصلی شامل پروتئین (گوشت، شیر و لبنیات)، غلات(برنج، گندم، جو و ذرت)، کربوهیدرات و چربی هستند. میوه، سبزیجات، ادویه و دیگر فرآورده غذایی نظیر بیسکویت یا شکلات نیز در دسته محصولات غیراساسی گنجاند‌ه می‌شوند. بنابراین هنگام تدوین برنامه میان مدت به این نکته باید توجه کرد. آمارها حاکی از حجم ۹۰ درصدی واردات محصولات اساسی کشاورزی در مقابل سهم ۲۰ درصدی صادرات این محصولات است.
همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی و تهیه بسته حمایتی از کشاورزان اعم از بیمه و تخصیص یارانه، حذف دلالان و هزینه‌های توزیع از جمله راهکارهای اساسی است که دولت می‌تواند از طریق آن‌ها به خودکفایی در محصولات کشاورزی و تأمین امنیت غذایی دست یابد.
از طرفی دیگر با توجه به این‌که احیای دام‌پروری سنتی تقریباً غیرممکن بوده و نسل جدید علاقه‌ای به این کار ندارد و نیز افزایش دوره خشک‌سالی که سبب شده دامداری روی مراتع کم گردد، ایجاد دام‌پروری‌های مدرن و تمیز کمک زیادی به خودکفایی در این بخش می‌نماید.
