گیاهان دارویی قابل کشت در اصفهان

در این مقاله به معرفی برخی از گونه های گیاهان دارویی قابل کشت در استان اصفهان می پردازیم

 

موسیر

آرایه شناسی
فرمانرو	گیاهان
شاخه	بازدانگان
رده	تک لپه ای ها
راسته	مارچوبه سانان
تیره	نرگسیان
زیر خانواده	پیازیان
سرده	سیر
گونه	A. stipitatum
نام علمی	Allium stipitatum

 

این گیاه با نام علمی آلیوم ستیپیتاتوم بومی ایران، کشورهای آسیای میانه، هند و خاور دور است. بزرگ‌ترین صادرکننده جهانی موسیر تازه چین است. موسیر تازه اکثراً در سبدهای حصیری کوچک که داخل یک تور قرار دارد در فروشگاههای کشورهای غربی بفروش می‌رسد. احتمالاً سؤتفاهم هایی در مورد نامگذاری این گیاه وجود دارد. ویکیپدیای انگلیسی حاوی دو مقاله مختلف در مورد این گیاه است یکی A stipitatum و دیگری solo garlic. در روی بعضی از بسته‌بندها نام A ampeloprasum نوشته شده. در کشورهای غربی موسیر تحت نام سیر سولو یا سیر تک حبه‌ای Solo garlic، Singel bulb garlic بفروش می‌رسد.

موسیر خشک شده که از ایران صادر می‌شود گاهی به شکل سیر وحشی wild garlic ترجمه شده است.

موسیر دارای اسیدهای چرب و عناصر معدنی (پتاسیم، سدیم، منیزیم، آهن، مس، روی و منگنز) می‌باشد.

مرکز خرید وفروش موسیر ایران در استان همدان؛ روستا سولان میباشد

از فراورده‌های موسیر برای کم کردن قند خون در افراد دیابتی مورد استفاده‌است و هم چنین از خواص گندزدائی آن برای دفع انگل‌ها همراه غذا از آن صاستفاده می‌شده‌است و علاوه بر آن برای ضدعفونی کردن آب مورد استفاده داشته‌است. افزایش دفع ادرار، التیام دهنده و ترمیم‌کننده زخمها و تسکین دهنده التهاب طحال و کبد. تأثیر مثبت آن بر دستگاه اعصاب مرکزی، کاهش سردردهای میگرنی، کمک به سیستم قلبی- عروقی، کمک به کاهش چربیهای خون و پیشگیری از تصلب شرائین و تنظیم فشار خون هم قابل توجه است .

 

آلوئه ‌ورا

 

آرایه شناسی
فرمانرو	گیاهان
شاخه	آوندداران
رده	گیاهان گلدار
کلاد	تک لپه ای ها
راسته	مارچوبه سانان
تیره	سریشیان
زیرخانواده	سریشی واران
سرده	سگل ها
گونه	صبرزرد
نام علمی	Aloe vera

آلوئه ‌ورا (نام علمی: Aloe vera) که در ایران با نام‌های شَب‌یار، صَبر یا صبر زرد یا شاخ بزی شناخته می‌شود، گیاهی از سردهٔ سِگِل‌ها، راسته مارچوبه‌سانان و خانواده سریشیان است. آلوئه‌ورا معمولاً با نام آلوئه نیز شناخته می‌شود. این گیاه از دیرباز به‌عنوان گیاه زینتی و گیاه داروئی کشت می‌شده‌است و می‌توان از آن به‌عنوان گیاه آپارتمانی و در گلدان نیز نگهداری کرد.

 

آلوئه در بسیاری از محصولات غذایی و آرایشی و بهداشتی از جمله نوشیدنی‌ها، لوسیون‌های پوست، پمادها و کرم‌ها مورد استفاده است. از ژل آلوئه‌ورا نیز برای ترمیم سوختگی‌های سطحی پوست استفاده می‌شود. با این وجود، تاکنون شواهد قطعی در رابطه با تأثیرات مثبت درمانی و بی‌خطر بودن مصرف خوراکی آلوئه‌ورا ارائه نشده‌است.

 

گیاه‌شناسی

آلوئه‌ورا گیاهی بدون ساقه یا با ساقه‌ای بسیار کوتاه است. این گیاه ۶۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر رشد می‌کند و از طریق پاگیاه تکثیر می‌شود.برگ آن نیزه‌ای کلفت و گوشتی با لبه‌های دندانه‌دار سفید است و رنگ برگ، سبز تا خاکستری می‌باشد. گل‌های آن در تابستان و بر روی سنبله‌ای می‌رویند که گاه تا ۹۰ سانتی‌متر درازا دارد. گل‌های آن آویخته و دارای کاسبرگ‌هایی ۲–۳ سانتی‌متری هستند. نام‌های دیگر آلوئه‌ورا عبارتند از: چادُروار، صبر سقوطری، آلوئه‌ورا، صبر، صبر کموار، صبر زرد، ازوال، ازوادزرد خزانه، مقر، ایلوا، صبارا، آلوئه کوراسائو، آلوئه هندی، آلوئه بارباد، الوا، صباره، برمس، سولع، مقرا، چادروا و صعدنا.

 

آلوئه نوع خاصی فتوسنتز دارد که از تبخیر آب گیاه جلوگیری می‌کند.

پراکندگی

آلوئه‌ورا گیاهی بومی جنوب‌شرق شبه‌جزیره عربستان بوده و مناسب آب‌وهوای گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و خشک و نیمه‌خشک است.این گیاه در سده‌های گذشته به بسیاری مناطق دنیا از جمله خاورمیانه، آفریقا، کارائیب، ایالات متحده، آمریکای لاتین، اروپا و شرق آسیا برده شده و امروزه در بسیاری از مناطق گرم و خشک در سراسر دنیا پراکندگی دارد.

کاربردها

دو ترکیب اصلی مورد استفاده، شامل ژل شفاف موجود در برگ‌ها و لاتکس زرد رنگ این گیاه هستند.ژل گیاه برای تولید داروهای موضعی جهت ترمیم زخم‌ها، ترک‌های پوستی، ترمیم آسیب‌های ناشی از سوختگی‌ها، راش‌ها، پسوریازیس و خشکی پوست مورد استفاده است. از ژل آلوئه‌ورا همچنین در تولید صنعتی ماست، نوشیدنی‌ها و دسرها استفاده می‌شود. مصرف مقدار زیاد و مداوم عصارهٔ برگ‌ها یا لاتکس این گیاه باعث مسمومیت می‌شود.

 

لاتکس این گیاه نیز به تنهایی یا به همراه ترکیبات و افزودنی‌های دیگر برای تولید داروهای ملین ضد یبوست به‌کار می‌رود.

طب سنتی

 

مصرف آلوئه به‌عنوان یک گیاه طبی سابقه طولانی مدت دارد و قدمت استفاده از آن به سال ۱۷۵۰ پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. برخی از مردم به عنوان پزشکی جایگزین، این گیاه را در گلدان‌های کوچک در منازل خود به منظور درمان سوختگی‌ها و بریدگی‌های جزئی پرورش می‌دهند.

کشت

آلوئه در بسیاری از نقاط دنیا در محیط‌هایی از جمله خاک‌های سنگلاخی و کم‌آب به‌عنوان گیاه دارویی یا زینتی کشت می‌شود. این گیاه نیاز به آب بسیار کمی دارد و می‌تواند شرایط خشکی را تحمل کند اما مقدار کمی آب برای رشد و شادابی این گیاه مورد نیاز است. آلوئه مقاومت پایینی در مقابل سرمای شدید و برف و یخبندان دارد.این گیاه در برابر آفت‌هایی چون کنه تارعنکبوتی، شپشک آردی و شته تا حدودی مقاوم است. آلوئه برای رشد و نمو نیاز به نور خورشید دارد اما می‌تواند در بعضی مناطق با سایه جزئی نیز سازگار باشد.

 

ترکیبات شیمیایی

برگ‌های این گیاه، دارای مواد شیمیایی گیاهی از جمله مانان‌های استیله‌شده، آنتراکینون گلیکوزیدهای C، انتهرن‌ها و آنتراکینون‌هایی از قبیل امودین و چندین نوع از لکتین‌ها هستند این گیاه، حاوی مشتقات هیدروکسی آنتراسن از جمله آلوئین‌های A2 و B به میزان ۴۰–۲۵٪ کل ترکیبات و مشتقات کرومون از جمله آلوئه رزین A2،B و C است. ترکیبات مهم دیگر آلوئه شامل قندها از جمله: گلوکز، مانوز و سلولز، آنزیم‌ها از جمله: اکسیداز، آمیلاز و کاتالاز، همچنین ویتامین‌هایی نظیر: B1،B2،B6،C,E و اسیدفولیک و مواد معدنی مانند: کلسیم، سدیم، منیزیم، روی، مس و کروم و ترکیباتی نظیر آلوئین، فامودین، ایزوباربالوئین و مقدار صمغ آن در حدود ۱۲٪ می‌باشد

مضرات

تا کنون اثرات جانبی مهمی پس از مصرف آلوئه‌ورا به‌عنوان داروی موضعی گزارش نشده‌است.مصرف خوراکی عصاره کامل و رنگ‌زدایی نشدهٔ برگ‌های آلوئه‌ورا به‌طور بالقوه می‌تواند باعث مسمومیت و ایجاد عوارضی مانند اسهال و درد شکمی شود. مصرف خوراکی این گیاه همچنین می‌تواند باعث کاهش جذب برخی از داروها یا وقوع تداخل دارویی شود.

 

تداخل‌های دارویی

مصرف خوراکی همزمان آلوئه‌ورا و داروهای تجویز شده می‌تواند باعث تداخل دارویی شود. داروهای ضد لخته شدن خون، داروهای دیابت، داروهای بیماری‌های قلبی-عروقی و داروهای کاهش‌دهندهٔ میزان پتاسیم خون مانند دیگوکسین و داروهای ادرارآور از این موارد هستند.

 

 

نعناع فلفلی

 

آرایه شناسی
فرمانرو	گیاهان
شاخه	گیاهان گلدار
رده	دولپه ای ها
کلاد	آستریدها
راسته	نعناسانان
تیره	نعناعیان
سرده	نعنا
نام علمی	Mentha × piperita

نعناع فلفلی (نام علمی: Mentha piperita) گونه‌ای نعنا است، گیاهی است از رده دولپه‌ای‌های پیوسته گلبرگ که از سبزی‌های خوراکی و دارویی است. به این کیاه سیسنبر، نعناع فلفلی، خال‌وای و آس‌بویه هم می‌گویند.

 

گیاه‌شناسی

گیاهی است علفی و چند ساله، دارای ساقه‌های رونده (دستک) و ساقه‌های زیرزمینی (زمین‌ساقه)، ساقه‌اش چهارگوش به رنگ قرمز مایل به بنفش که برگ‌های بیضوی‌شکلی به صورت متقابل روی آن قرار می‌گیرند. گل‌های آن به رنگ بنفش هستند و میوه‌اش کپسولی به رنگ قرمز است که دارای بذرهایی بدون توان رویشی می‌باشد. تولید بذر نعناع فلفلی با قابلیت کشت و رویش ممکن است.

 

داروشناسی

سوسنبر حاصل تلاقی گونه‌های نعناع آبی و نعناع معمولی و از گیاهانِ بومی شمال آفریقا و مدیترانه است. این گیاه، سال ۱۷۲۱ میلادی، در لیست رسمی دارویی انگلستان گونهٔ مستقلی ثبت شد که ویژگی اصلی آن، درمان سرماخوردگی و سردرد است.

 

از دو هزار سال قبل تاکنون از گونه‌های مختلف نعناع به عنوان ادویه و دارو استفاده می‌شود. سوسنبر حاوی مانتول و تانن کم است. دم کرده سوسنبر برای تقویت معده و روده و دستگاه گوارش، ضد نفخ، یرقان (زردی) و ضد سنگ‌های صفراوی مصرف می‌شود. استنشاق بوی سوسنبر، برای رفع سرماخوردگی و عفونت‌های گلو بسیار مفید است.

 

اما نعناع کوهی به دلیل داشتن منتول خیلی بیشتر از سوسنبر دارای خواص و قدرت بیشتری می‌باشد که بیشتر در صنایع خمیر مسواک، آدامس، اسانسها استفاده می‌شود، و قدرت بالاتری به تمامی زیرشاخه‌های خانواده نعنا دارد.

 

بابونه آلمانی

آرایه شناسی
فرمانرو	گیاهان
شاخه	آوند داران
رده	گیاهان گلدار
کلاد	دولپه ای ها
راسته	آستریدها
تیره	میناسانان
تبار	کاسنیان
سرده	بابونه اروپایی
گونه	M. chamomilla
نام علمی	Matricaria chamomilla

بابونه آلمانی (نام علمی: Matricaria chamomilla)، گیاهی است یک‌ساله، معطر و به ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتیمتر که به صورت خودرو در مزارع و کنار جاده‌ها می‌روید. ساقه آن دارای انشعاباتی است و برگ‌های آن بریدگی‌های باریک و دراز با ظاهر برگچه‌مانند دارد. بخش مورد استفادهٔ این گیاه، کاپیتول ‌های (مرکز گل گیاه) آن است که در فاصله ماه‌های اردیبهشت تا مهر ماه، آن را از ساقه جدا می‌کنند.

تاریخچه

نام لاتین بابونه camomille از کلمات یونانی khamai و malon به معنی گل‌های کوچک با بوی سیب گرفته شده‌است. درمیان انواع گوناگون بابونه نوع بابونه رومی شهرت بیشتری دارد. نام علمی این گیاه Chamaemelum nobile است. بابونه گیاهی است دائمی و کوچک، به ارتفاع تقریباً ۳۰ سانتیمتر، دارای بویی معطر که در چمن زارها و زمین‌های شنی می‌روید. ساقه آن به رنگ سبز مایل به سفید، برگ‌های آن کوچک متناوب و دارای بریدگی‌های باریک، نامنظم و پوشیده از کرک است. گل‌های آن مجتمع در یک طبق که به‌طور منفرد در انتهای ساقه گل دهنده در تابستان ظاهر می‌شود. در هر طبق، گل‌های سفید در اطراف و گل‌های زرد در قسمت وسط قرار دارند.

ترکیبات شیمیایی

کاپیتول‌ های این گیاه دارای اسانس هستند. این اسانس در حالت تازه دارای رنگ آبی تیره‌است که مربوط به وجود ماده‌ای به نام آزولن می‌باشد و تدریجاً با تأثیر هوا و نور رنگ آن سبز و قهوه‌ای می‌شود. این اسانس دارای سزکوئی ترپنهای b و g و همچنین ماتریکارین (Matricarine) می‌باشد.

 

موارد مصرف در زیبایی

استفاده از بابونه در زیبایی به اندازه قدمت به‌کارگیری آن در عطاریها سابقه دارد. خواص آن به خصوص برای پوستهای شکننده و حساس در مقابل تغییرات جوی مفید است. امروزه در صنعت لوازم آرایش آن را به تنهایی یا همراه با گیاهان دیگری از قبیل اکلیل کوهی، خلنگ و بنفشه به کار می‌گیرند. دم کرده ساده بابونه در استعمال خارجی روی پوست صورت برای حفاظت از پوست بهترین تأثیرها را دارد. شامپوی همراه با بابونه اندکی رنگ مو را روشن می‌گرداند. بابونه در کنار زیزفون و نعناع در برخی از کشورها بیشترین مصرف را در صنعت داروسازی دارد.

محل رویش

بابونه از گیاهان بومی منطقه مدیترانه بوده ولی منشأ آن را در آسیای صغیر گزارش کرده‌اند. این گیاه امروزه پراکندگی وسیعی در اروپا، آسیای غربی، آفریقای شمالی آمریکای شمالی و جنوبی و استرالیا پیدا کرده‌است. در ایران نیز گونه‌های مختلف جنس ماتریکاریکا در نقاط مختلف کشور رشد می‌کنند.این گیاه در مناطق آذربایجان، لرستان، فارس، خوزستان، اطراف تهران و دماوند و استان البرز و همچنین در مناطق وسیعی از چمنزارهای استان چهارمحال و بختیاری می‌روید. بعضی از گونه‌های دیگر بابونه در نواحی مختلف اروپا می‌روید.