آشنایی با پرورش زنبور عسل و زنبورداری

زنبورداری

پرورش زنبور عسل ، یک حرفه بسیار دشوار است و به دانش و مهارت کافی در این زمینه نیاز دارد. بنابراین در صورتی که فردی بدون هیچ سر رشته ای وارد این حرفه شود ممکن است با از بین رفتن زنبورهایش تمام سرمایه خود را از دست بدهد. اگر شما هم به تازگی وارد این حرفه شده اید و در این کار مبتدی هستید و یا این که قصد راه اندازی چنین کسب و کاری را دارید، مطالعه این مقاله به شما کمک می کند که چگونه قدم به قدم مراحل و نکات مهم زنبورداری را رعایت نمایید. کتاب ها و مقاله های زیادی در مورد پرورش زنبور و زنبورداری وجود دارد. به شما توصیه می کنیم که حتما قبل از هر اقدامی از چندین منبع معتبر اطلاعات لازم در این خصوص را به دست آورید چرا که یادگیری همه چیز در مورد این حشرات کوچک شیرین برای یک شروع موفق در این حرفه لازم است.

در ابتدا بیاموزید که چگونه زنبورها عسل درست می کنند

قبل از پرورش زنبور عسل و شروع به سفارش لوازم این کار، بیایید قدمی به عقب برداریم و دقیقاً بفهمیم که یک کندو چگونه کار می کند و زنبورها چگونه عسل تولید می کنند. زنبور عسل یکی از گونه های زنبور است که توانایی تولید عسل را دارد. زنبور عسل برای این کار در خارج از کندو شهد گل‌ها را جمع آوری کرده و سپس آن را به داخل کندو می برد. هر کندو شامل سه نوع زنبور ملکه، زنبور نر و زنبور کارگر می شود. مهمترین گونه در کندو زنبور ملکه است که به نوعی رهبر کندو محسوب می شود. به طوری که اگر کندویی ملکه نداشته باشد زنبورهای کارگر آن از جمع آوری شهد و تولید عسل دست می کشند. تنها زنبورهای کارگر ماده هستند که وظیفه جمع آوری و تولید عسل را بر عهده دارند و زنبورهای نر به جز بارورکردن ملکه، هیچ کار دیگری انجام نمی دهند. اصولا پرورش زنبور عسل در کندوهای دست ساز انسان ها صورت می گیرد. زنبور عسل یک حشره اجتماعی است و به هیچ عنوان نمی تواند به تنهایی در خارج از کندو زندگی کند.

• انواع گوناگون زنبور عسل

مهمترین انواع شناسایی شده در زنبورهای عسل، زنبور عسل معمولی یا اروپایی است و بیشتر مباحث پرورش زنبور عسل نیز مربوط به همین گونه است. اما این نوع از زنبورهای عسل خود شامل چندین گونه می شوند.گونه های مختلف زنبور عسل معمولی یا اروپایی عبارتند از: زنبور عسل سیاه، زنبور عسل ایتالیایی یا طلایی، زنبور عسل قفقازی و … . همچنین از دیگر انواع مهم زنبورهای عسل، زنبور عسل شرقی یا هندی، زنبور عسل بزرگ و زنبور عسل کوچک است.

• پرورش زنبور عسل در ایران

جالب است بدانید زنبورداری در ایران به دوره هخامنش باز می گردد. در آن زمان مردم از عسل به عنوان یک ماده شیرین غذایی و دارویی استفاده می کردند. بعدها نیز با پیشرفت پرورش زنبورعسل در اروپا و آمریکا، کندوهای مدرن و ملکه های هیبرید  وارد کشور ما شدند و علاقه مندان بسیاری در نقاط عسل‌خیز کشور، واحدهای بزرگ صنعتی پرورش زنبورعسل را ایجاد کردند. در حال حاضر در اکثر مناطق خوش آب و هوا و مستعد ایران، پرورش زنبور عسل با کندوهای بومی و مدرن رواج دارد. گفتنی است سرانه تولید عسل در کشورمان ۹۷۸ گرم و سرانه مصرف عسل نیز ۹۶۱ گرم است.

• نکات اولیه در خصوص شروع پرورش زنبور عسل

باز هم به شما دوستان عزیز توصیه می کنیم که برای شروع این حرفه حتما مطالعه زیادی بر روی کتاب ها و سایت های زنبورداری داشته باشید و حداقل به مدت یک سال به صورت کارآموز در کنار افرادی که سابقه زیادی در این حرفه دارند مشغول به کار شوید و از آنها راهنمایی های لازم را دریافت نمایید. هنگامی که به سطح قابل قبولی از توانایی و مهارت در این حرفه رسیدید می توانید کار خود را با حداقل ۲ کندو و یا حداکثر ۶ کندو آغاز کنید. شروع پرورش زنبور عسل با یک کندو به هیچ عنوان توصیه نمی شود  چرا که در صورت بروز مشکل و از بین رفتن ملکه کندو، تولید عسل تقریبا ناممکن شده و از شما نیز کاری ساخته نیست. بنابراین در این شرایط ممکن است نسبت به این حرفه دلسرد شوید. پس از یک سال می توانید کار خود را با خرید ۲۰ الی۳۰ کندو به عنوان یک شغل دوم ادامه دهید. چنانچه تا به اینجا در این حرفه عملکرد مناسبی داشته اید سال بعد را با خرید ۱۰۰ کندو ادامه دهید، افرادی که بیش از ۱۰۰ کندو را اداره می کنند به عنوان یک زنبوردار حرفه ای شناخته می شوند. فرآورده ‌‌های اصلی به دست آمده از پرورش زنبورعسل برای زنبورداران شامل عسل، گرده گل، ژله رویال یا شاه‌انگبین، بَره‌ موم و زهر است.

• دریافت مجوز پرورش زنبور عسل

در صورت برخوردار بودن از ۴۵ کلنی و دادن آمار آن به جهاد کشاورزی منطقه می توان دفترچه زنبورداری دریافت کرد. زنبورداران می توانند با استفاده از دفترچه زنبورداری، از مزایای گوناگون آن بهره‌مند شوند. برخی از این مزایا شامل دریافت شکر دولتی به تعداد کندوها با توجه به سهمیه منطقه و همچنین دریافت تسهیلات و بیمه تامین اجتماعی است.

• فصل مناسب برای پرورش زنبورهای عسل

بهترین زمان برای شروع حرفه زنبورداری، فصل بهار است. در واقع در اواخر زمستان و اوایل بهار که هوا به تدریج رو به گرمی می رود زنبورها فعالیت خود را آغاز می کنند و برای پیدا کردن شهد و به خصوص گرده از کندوهای خود خارج می شوند. همچنین خرید و فروش کندو در فصل بهار انجام می شود.

• انتخاب بهترین مکان برای پرورش زنبور عسل

مکان مناسب جهت پرورش زنبور عسل، باید دارای شرایط زیر باشد:

• از تنوع و فراوانی گل و گیاه شهدزا برخوردار باشد.
• از شرایط آب و هوایی کاملا مناسب برای زنبورها برخوردار باشد ( هوای خیلی گرم و یا سرد، بارندگی زیاد و وزش باد شدید برای زنبورها مناسب نیست. حداکثر فعالیت زنبور عسل در دمای ۱۶ الی ۳۲ است.)
• دارای فاصله ۴ کیلومتری از زنبورداران دیگر باشد چرا که هرچه زنبورهای کمتری در آن منطقه باشند، شهد بیشتری نسیب زنبورها خواهد شد. بین هر کندو نیز باید یک فاصله ۲٫۵ متری رعایت شود.
• در منطقه مورد نظر باید آب آشامیدنی کافی وجود داشته باشد.
• از حیواناتی نظیر خرس و پرنده زنبورخوار مصون باشد.
• بازار به آسانی برای زنبورداران قابل دسترس باشد.

وسایل لازم جهت پرورش زنبور عسل

برای حرفه زنبورداری وسایل مشخصی لازم خواهد بود که در این بخش به معرفی آنها می پردازیم.

• لباس مخصوص زنبورداری: این لباس ها معمولا یکسره یا دو سره هستند و باید به طور کامل بدن انسان را بپوشانند. اما علاوه بر این لباس ها، پوشیدن چکمه و سر گذاشتن کلاه مخصوص زنبورداری نیز لازم است. همچنین تا زمانی که بدن شما به نیش زنبور مصونیت پیدا نکرده است، از دستکش چرمی و یا پلاستیکی استفاده نمایید ولی بعد از آن بهتر است به جز موارد ضروری از دستکش استفاده نکنید.
• دودی: استفاده از دودی در هنگام باز نمودن درب کندو لازم است. با استفاده از دود جمعیت کندو از حضور زنبوردار بر سر کندو مطلع شده و هنگام کار کمتر نیش می زنند.
• اهرم: اهرم به منظور جدا سازی قاب های به هم چسبیده، برداشتن درب کندو، رسیدگی به نظافت کندو و تراشیدن موم های اضافی استفاده می شود.
• سیم گالوانیزه: جهت سیم کشی قاب ها یا چارچوب ها از سیم گالوانیزه استفاده می گردد.
• تخته موم دوز: از این وسیله به منظور چسباندن و یا دوختن برگ موم بر روی قاب های سیم کشی شده، استفاده می شود.
• موم دوز: این وسیله از یک چرخ دندانه دار تشکیل شده است که با داغ کردن آن در آب گرم و همینطور با استفاده از تخته موم دوز و حرکت دادن آن روی سیم چارچوب, سیم به ورقه موم دوخته شده و می چسبد.
• برس زنبور: از این برس برای برس زدن زنبورها به ویژه در زمان برداشت عسل استفاده می شود.
• کاردک: استفاده از این وسیله برای انجام برخی از کارهای زنبورداری لازم است.
• موم بر: شامل یک چرخ فلزی تیز است که جهت بریدن برگ موم به ابعاد مختلف از آن استفاده می شود.
• ظرف غذا خوری: برای تغذیه مصنوعی زنبورها از این ظرف استفاده می شود که به اشکال مختلف قابل تهیه است.
• قفس ملکه: به جهت حمل و نقل ملکه و معرفی آن به کندو به کار می رود.
• چنگال مخصوص عسل: کاربرد این وسیله برای درپوش برداری شان های عسل و یا عمل پولک تراشی در زمان استخراج عسل می باشد.
• اکستراکتور: برای استخراج عسل از این وسیله استفاده می شود.