انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها
قارچ‌ها مانند دیگر جانداران بیماری‌های مخصوص به خود را دارند که در صورت رعایت نکردن نکات بهداشتی می‌توانند با آلوده شدن قارچ به آن‌ها باعث خرابی و یا کاهش تولید قارچ شده و خسارات مالی فراوانی به پرورش‌دهنده قارچ وارد نمایند. در این میان با شناخت عوامل بیماری‌زا و راه‌های پیشگیری از آن‌ها می‌توان تا حد زیادی از ابتلای قارچ به این امراض جلوگیری کرد.
انواع عوامل بیماری‌زای قارچ
به‌طورکلی بیماری‌های قارچ تحت تأثیر دو گروه عمده از عوامل بیماری‌زا ایجاد می‌شوند. این دو دسته شامل موارد زیر هستند:
۱. عوامل بیماری‌زای ناشی از ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی
۲. عوامل زنده بیماری‌زای قارچ
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
عوامل بیماری‌زای ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی
شناخت آفات ناشی از این گروه از عوامل بیماری‌زای قارچ اهمیت فراوانی داشته و در صورت ابتلای قارچ به آن کیفیت و کمیت آن تغییر پیدا خواهد کرد. ناهنجاری‌های غیر پاتوژنی بیشتر در اثر کمبود مواد غذایی بستر، نوسانات زیاد محیط و یا نارسایی‌های ژنتیکی ناشی از بذر قارچ بوده و بر کیفیت قارچ تأثیر می‌گذارد.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ
قارچ بر اثر آلوده شدن به گروهی از عوامل زنده دچار آفت می‌شود که به طور مستقیم و غیرمستقیم سبب ایجاد خسارت کیفی و کمی در آن می‌گردد.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ به صورت مستقیم
این گروه از عوامل بیماری‌زا پاتوژن موجودات زنده‌ای هستند که به طور مستقیم به قارچ حمله کرده و آن را محیط پرورش و رشد خود قرار میدهند. به عبارتی دیگر این دسته از عوامل قارچ را میزبان رشد خود کرده و سبب خسارت بر قارچ و از بین رفتن آن می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
۱. قارچهای میکروسکوپی
۲. باکتری‌ها
۳. ویروس‌ها
۴. نماتدها
۵. کنه
۶. مگس
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
قارچهای میکروسکوپی
این دسته از عوامل مهم بیماری‌زای قارچ بوده که با هاگ‌زایی فراوان در مدت و رشد در محیط پرورش قارچ سبب خسارات زیادی می‌شوند.
علائم بیماری قارچ خوراکی ناشی از قارچهای میکروسکوپی به صورت لک بر روی کلاهک، بد فرمی قارچ و یا از بین رفتن کلاهک بوده که باعث کاهش شدید محصول نهایی می‌شود.
انواع قارچهای میکروسکوپی بیماری‌زا
۱. تریکودرما
۲. ورتیسیلیوم
۳. مایکاگون
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
بیماری تریکودرما
قارچ خوراکی در اثر آلودگی با تریکودرما که نوعی کپک سبز است، دچار بیماری می‌شود. تریکودرما با تولید آنزیم سمی میسیلیوم قارچ را هدف قرار داده و آن را نابود می‌نماید.
میسیلیوم تریکودرما سفید رنگ و مشابه قارچ خوراکی بوده لذا در این مرحله امکان تشخیص بیماری بسیاری سخت است. اما با تولید اسپور رنگ آن به سبز تغییر پیدا کرده و به‌آسانی بر روی بذر و بستر قارچ قابل‌شناسایی است.
بیماری ورتیسیلیوم
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
یکی از بیماری‌های رایج قارچ که از طریق اسپور منتقل می‌شود، بیماری حباب خشک یا ورتیسیلیوم بوده که به دلیل سرعت انتشار بالا از علل نگرانی بسیاری از پرورش‌دهندگان قارچ است. ازآنجایی‌که علائم این بیماری بسیار شبیه بیماری لکه باکتریایی بوده، تشخیص آن دشوار است.
در صورت ابتلای قارچ به این بیماری دچار افت شدید محصول خواهیم شد. چنانچه قارچ در مرحله ته سنجاقی به ورتیسیلیوم آلوده شود، به صورت پیاز رشد می‌کند؛ به‌طوری‌که کلاهک از ساقه ظریف‌تر و نازک‌تر می‌شود. همچنین در مراحل بعد از سنجاقی، قارچ‌هایی متمایل به سبز و به شکل ساقه خمیده و کج رویش پیدا می‌کنند. چنانچه قارچ در مراحل انتهای رشد به این بیماری مبتلا شود لکه‌های سبز به صورت برجستگی‌های سبز بر روی کلاهک قابل‌مشاهده هستند. همچنین رنگ کلاهک قهوه‌ای روشن شده و لکه‌هایی قهوه‌ای روشن و معمولاً لزج و آبکی موسوم به لکه ورتیسیلیوم بر روی کلاهک پدید می‌آید. در موارد شدیدتر نیز کلاهک ترک‌دار می‌گردد.
بیماری مایکاگون
از دیگر بیماری‌های قارچ بیماری مایکاگون یا حباب تر بوده که به دلیل تمایل این قارچ به زندگی به صورت انگل در اندام بارده قارچ به این نام شهرت یافته است.
درصورتی‌که قارچ در مراحل ابتدایی رشد به این بیماری آلوده شود، بر روی کلاهک آن توده‌های سفید بدشکلی رشد پیدا می‌نماید که با گسترش بیماری این توده به رنگ قهوه‌ای تغییر پیدا کرده و قارچ شروع به پوسیدگی و از بین رفتن می‌نماید.
چنانچه رطوبت محیط بالا باشد، قطرات مایع قهوه‌ای رنگی روی سطح اندام آلوده قارچ به مایکاگون دیده شده که با فاسد و شل شدن قارچ بوی بدی به مشام می‌رسد. به همین دلیل این بیماری حباب تر نامیده می‌شود. در صورت رطوبت پایین بافت کمتر آسیب دیده و مشابه بیماری ورتیسیلیوم خواهد بود.
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
باکتری‌های بیماری‌زای قارچ
سالن‌های پرورش قارچ به دلیل رطوبت نسبی بالای ۸۰ درصد، دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد و تاریکی محیط شرایط مساعد و مناسبی را برای رشد باکتری‌های فراهم می‌آورد. لذا این قبیل از عوامل بیماری‌زا نقش مهمی در ایجاد خسارت به‌ویژه از نظر کیفی بر روی قارچ‌ها دارند.
باکتری پزودوموناس تولاسی یکی از مهم‌ترین انواع باکتری‌ها است که در محیط‌های پرورش قارچ وجود دارد. این باکتری با ایجاد سمی به نام تولازین یا تولاسی سبب بیماری لکه باکتریایی یا بلاچ باکتریایی (Bacterial blotch) در قارچ گشته و با بی‌رنگ کردن کلاهک و پایه و حفره‌دار کردن آن سبب کاهش کیفیت قارچ و میزان تولید آن می‌گردد.
چنانچه سطح قارچ‌ها پس از آبیاری به خوبی خشک نگردد، امکان درگیری قارچ به این بیماری بسیار زیاد خواهد بود. لکه باکتریایی در هر مرحله از رشد قارچ احتمال بروز دارد. باکتری ابتدا لکه‌هایی به رنگ زرد بر روی سطح قارچ به وجود آورده، سپس لکه‌ها به زرد طلایی و یا قهوه‌ای شکلاتی تغییر رنگ میدهند. قارچهای آلوده بافتی مشابه قارچ خیس‌خورده و به رنگ خاکستری یا خاکستری مایل به زرد دارند.
ویروس‌های بیماری‌زای قارچ
تا چند سال پیش امکان تشخیص ویروس‌های آلود کننده قارچ بسیار سخت بود. ولی امروزه حداقل ۵ نوع بیماری ویروسی از جمله بیماری ویروسی x شناسایی و شیوه‌های تشخیصی و کنترلی سریعی برای آن‌ها به وجود آمده است.
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
نماتدها
این دسته از عوامل بیماری‌زای قارچ، شامل جانداران بسیار ریزی شبیه کرم به اندازه تقریباً ۱ میلی‌متری بوده که شناسایی آن فقط از طریق میکروسکوپ امکان‌پذیر است. نماتدها با نیش زدن به میسیلیوم قارچ با ریسه قارچ در به دست آوردن مواد غذایی رقابت کرده و سبب آسیب رساندن به آن و فساد همراه با بوی نامطبوع در قارچ‌ها می‌شوند.
نمادتدها به دو دسته شکارگر و ساپروبیک گروه‌بندی می‌شوند. نماتد دم فنری (Sprinted) یکی از مهم‌ترین آن‌ها است که با ایجاد لکه‌های بر روی قارچ و سیاه و لزج نمودن خاک پوششی خود را نشان می‌دهد.
کنه‌ها
دسته‌ای از کنه‌ها به نام ساپروفیت از جمله عوامل بیماری‌زای قارچ هست. کنه در مرحله کمپوست‌سازی پدید می‌آید و گرمای کمپوست نمی‌تواند آن‌ها را نابود کند و تا مرحله پاستیوریزاسیون در کمپوست باقی می‌مانند. چنانچه در این مرحله در تونل یا بوکر به طور کامل و درست انجام نشود، کنه همچنان در کمپوست به زندگی خود ادامه میدهند.
انواع کپک کمپوست قارچ و راه‌های جلوگیری از آن‌ها | شرکت سپید خوشه نقش جهان
مگس‌ها
مگس‌ها در نوع سیارید ( در مرحله لارو) و فورید (انتقال بیماری) از دیگر عوامل بیماری‌زای قارچ‌ها به شمار می‌آیند. نصب توری‌های ریز بر روی درب و پنجره و استفاده از چسب زرد از مهم‌ترین اقدامات پیشگیری از ورود مگس به سالن پرورش قارچ محسوب می‌شوند.
عوامل زنده بیماری‌زای قارچ به صورت غیرمستقیم
کپک‌های هرز موجود در بستر کشت عوامل بیماری‌زایی هستند که با از بین بردن محیط رشد قارچ به طور غیرمستقیم سبب خسارت و آسیب به آن‌ها می‌شوند. کمپوست بی‌کیفیتی که به درستی پاستوریزه نشود، احتمال بروز کپک‌های هرز در آن بسیار وجود دارد.
کپک‌های هرز با رقابت در کسب مواد غذایی و یا خاصیت آنتاگونیستی رشد قارچ را دچار اختلال و توقف می‌کند. از مهم‌ترین کپک‌های هرز می‌توان موارد زیر را نام برد:
۱. پنی سیلیوم
نوعی قارچ است که معمولاً در محیط‌های مرطوب و گرم رشد می‌کند و می‌تواند به عنوان یک آلودگی در سالن‌های پرورش قارچ خوراکی مشکل‌ساز باشد. این نوع کپک می‌تواند به محصولات آسیب بزند و کیفیت قارچ‌ها را کاهش دهد.
راه‌های مقابله با کپک هرز پنی سیلیوم
۱ کنترل رطوبت
حفظ رطوبت در سطح مطلوب (بین ۵۰ تا ۷۰ درصد) و جلوگیری از رطوبت بیش از حد
– استفاده از سیستم‌های تهویه مناسب برای کاهش رطوبت اضافی
۲ بهداشت سالن
– تمیز نگه داشتن سالن پرورش و حذف هر گونه مواد زائد و آلودگی
– ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات قبل و بعد از استفاده
۳ استفاده از بستر مناسب
– انتخاب بستر مناسب برای کشت قارچ که کمتر مستعد آلودگی به کپک‌ها باشد
بررسی و کنترل کیفیت بستر قبل از استفاده.
۴ کنترل دما
حفظ دما در محدوده مناسب برای رشد قارچ (معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد) و جلوگیری از نوسانات شدید دما
۵ استفاده از قارچهای مقاوم
– انتخاب گونه‌های قارچ که مقاومت بیشتری در برابر آلودگی‌ها دارند
۶ نظارت و شناسایی زودهنگام
– نظارت مداوم بر شرایط سالن و شناسایی زودهنگام نشانه‌های آلودگی به کپک‌ها
– در صورت مشاهده، اقدام سریع برای حذف نواحی آلوده
۷ استفاده از سموم قارچی (در صورت لزوم
– در صورت نیاز، می‌توان از سموم مخصوص قارچ‌ها استفاده کرد، اما باید با احتیاط و طبق دستورالعمل‌ها عمل شود.
با رعایت این نکات، می‌توانید خطر آلودگی به کپک هرز پنی سیلیوم را کاهش دهید و شرایط مناسبی برای رشد قارچهای خوراکی فراهم کنید.
۲. پیتیوم
نوعی قارچ است که به عنوان یک پاتوژن خاکزی شناخته می‌شود و می‌تواند به گیاهان و به ویژه به سالن‌های پرورش قارچ خوراکی آسیب بزند. این کپک معمولاً در شرایط مرطوب و با دماهای مناسب رشد می‌کند و می‌تواند باعث پوسیدگی ریشه و سایر مشکلات در گیاهان شود.
راه‌های مقابله با کپک هرز پیتیوم
۱ کنترل رطوبت
– حفظ رطوبت در سطح مناسب (بین ۵۰ تا ۷۰ درصد) و جلوگیری از رطوبت بیش از حد
– استفاده از سیستم‌های تهویه مناسب برای کاهش رطوبت اضافی
۲ بهداشت سالن
– تمیز نگه داشتن سالن پرورش و حذف هر گونه مواد زائد و آلودگی
– ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات قبل و بعد از استفاده
۳ استفاده از بستر مناسب
– انتخاب بستر مناسب برای کشت قارچ که کمتر مستعد آلودگی به کپک‌ها باشد
– بررسی کیفیت بستر قبل از استفاده و اطمینان از عاری بودن آن از آلودگی
۴ کنترل دما
– حفظ دما در محدوده مناسب برای رشد قارچ (معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد) و جلوگیری از نوسانات شدید دما
۵ استفاده از قارچهای مقاوم
– انتخاب گونه‌های قارچ که مقاومت بیشتری در برابر آلودگی‌ها دارند
۶ نظارت و شناسایی زودهنگام
– نظارت مداوم بر شرایط سالن و شناسایی زودهنگام نشانه‌های آلودگی به کپک‌ها
– اقدام سریع برای حذف نواحی آلوده
۷ استفاده از سموم قارچی در صورت لزوم
– در صورت نیاز، می‌توان از سموم مخصوص قارچ‌ها استفاده کرد، اما باید با احتیاط و طبق دستورالعمل‌ها عمل شود
۸ استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده
– استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مناسب برای کاهش بار میکروبی در بستر و محیط سالن
با رعایت این نکات، می‌توانید خطر آلودگی به کپک هرز پیتیوم را کاهش دهید و شرایط مناسبی برای رشد قارچهای خوراکی فراهم کنید
۳. جاتومیوم
کپک هرز “جاتو میوم” (جتومایس) یک نوع قارچ است که به عنوان پاتوژن در سالن‌های پرورش قارچ خوراکی شناخته می‌شود. این کپک می‌تواند به سرعت در شرایط مرطوب و گرم رشد کند و به بستر و خود قارچ‌ها آسیب بزند. آلودگی به این نوع کپک می‌تواند منجر به کاهش کیفیت و کمیت محصول شود.
راه‌های مقابله با کپک هرز جاتو میوم:
۱ کنترل رطوبت
حفظ رطوبت در سطح مناسب (بین ۵۰ تا ۷۰ درصد) و جلوگیری از رطوبت اضافی
استفاده از سیستم‌های تهویه مناسب برای کاهش رطوبت
۲ بهداشت سالن
– تمیز نگه داشتن سالن و حذف مواد زائد و آلودگی‌ها
– ضدعفونی کردن وسایل و تجهیزات قبل و بعد از استفاده
۳ استفاده از بستر مناسب
– انتخاب بستر کشت مناسب که کمتر مستعد آلودگی به کپک‌ها باشد
– بررسی کیفیت بستر قبل از استفاده
۴ کنترل دما
– حفظ دما در محدوده مناسب برای رشد قارچ (معمولاً بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد) و جلوگیری از نوسانات شدید دما
۵ نظارت مداوم
– نظارت بر شرایط سالن و شناسایی زودهنگام نشانه‌های آلودگی
– اقدام سریع برای حذف نواحی آلوده
۶ استفاده از سموم قارچی
– در صورت نیاز، استفاده از سموم مخصوص قارچ‌ها با احتیاط و طبق دستورالعمل‌ها
۷ استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده
– استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مناسب برای کاهش بار میکروبی در بستر و محیط سالن
۸ آموزش پرسنل
– آموزش پرسنل در مورد روش‌های پیشگیری و کنترل آلودگی
با رعایت این نکات که در آموزش پرورش قارچ یاد گرفته اید، می‌توانید خطر آلودگی به کپک هرز جاتو میوم را کاهش دهید و شرایط مناسبی برای رشد قارچهای خوراکی فراهم کنید
راه‌های جلوگیری از آفات قارچ
۱. آموزش و تأکید بر رعایت نکات بهداشتی به تمام کارکنان
۲. ضدعفونی کردن سالن پرورش قارچ با بخار ۷۰ تا ۷۲ درجه به مدت ۱۲ ساعت بعد از برداشت تا دوره کشت بعدی
۳. نصب توری بسیار ریز
۴. ضدعفونی کردن کف و راهرو سالن پرورش قارچ با فرمالین ۲ درصد
۵. برای جلوگیری از انتشار اسپورهای آلوده جمع‌آوری قارچهای بیمار و آلوده پیش از پاره شدن پرده ویل
۶. نصب کف‌پوش‌های آغشته به مواد ضدعفونی در مسیر تردد کارکنان
آموزشگاه سپید خوشه نقش جهان
آموزشگاه سپید خوشه نقش جهان به عنوان یکی از مراکز معتبر در زمینه آموزش پرورش قارچ، با هدف توسعه مهارت‌های کشاورزی و افزایش آگاهی‌های علمی در این حوزه فعالیت می‌کند. این آموزشگاه دوره‌های تخصصی و عملی را در زمینه‌های مختلف پرورش قارچ، از جمله اصول کاشت، داشت و برداشت و بیماری قارچهای خوراکی ارائه می‌دهد. همچنین، با بهره‌گیری از اساتید مجرب و امکانات پیشرفته، کارآموزان را برای ورود به بازار کار و راه‌اندازی کسب و کارهای موفق در این صنعت آماده می‌کند. آموزشگاه سپید خوشه نقش جهان با تأکید بر نوآوری و تحقیق در زمینه پرورش قارچ، به ترویج روش‌های پایدار و اقتصادی در کشاورزی کمک می‌کند .
یکی از ویژگی‌های برجسته آموزشگاه سپید خوشه، پشتیبانی رایگان از کارآموزان پس از پایان دوره‌هاست. این پشتیبانی شامل مشاوره‌های تخصصی، ارائه اطلاعات به‌روز در زمینه بازار و فروش، و کمک به راه‌اندازی کسب و کارهای موفق در زمینه پرورش قارچ است. هدف این برنامه‌ها تقویت اعتماد به نفس و توانمندسازی کارآموزان برای ورود به بازار کار و ایجاد کسب و کارهای پایدار است .
