بررسی میزان ضایعات کشاورزی در ایران و راهکارهای کاهش آن
طبق آخرین اخبار از سازمان جهانی غذا (فائو) متأسفانه ایران میزان ضایعات کشاورزی در ایران ۲۵ برابر کشورهای پیشرفته دنیا بوده و در بخش ضایعات میوه رتبه اول در دنیا را دارد به طوری که با این حجم از دور ریختنی‌ها می‌توان ۱۵ میلیون نفر را سیر کرد. بر این اساس آمارها و برآوردهای داخلی نیز نشان از میزان ضایعات محصولات کشاورزی ۲۵ تا ۳۰ درصدی از مرحله کشت در مزرعه تا مصرف خانوارها دارد. اما به راستی دلیل این حجم از ضایعات چیست و چه راهکارهایی جهت کاهش آن‌ها وجود دارد؟
علل اصلی میزان ضایعات کشاورزی بالا در ایران
بررسی‌‌های کارشناسان حاکی از آن دارد که در کشاورزی سنتی دلیل اصلی این حجم از ضایعات در کشور است و استفاده از شیوه‌های قدیمی و سنتی در همه مراحل کاشت، داشت و برداشت محصول سبب به وجود آمدن ضایعات می‌شود.
وجود ماشین‌آلات و ادوات کشاورزی فرسوده نیز از دیگر عواملی است که سبب هدر رفت محصولات کشاورزی نظیر گندم و جو می‌شود.
همچنین پس از برداشت محصولات کشاورزی هم به علت نامناسب بودن سیستم حمل‌ونقل باعث پیدایش ضایعات زیادی در مرحله حمل و توزیع می‌گردد. از طرفی فرهنگ پایین مصرف‌کنندگان این محصولات میزان ضایعات را چند برابر کرده است.
جالب اینجاست که این حجم از ضایعات از میزان واردات سالیانه محصولات کشاورزی بیشتر است.
به طور کلی موارد زیر را می‌توان از دلایل اصلی میزان ضایعات کشاورزی زیاد در ایران برشمرد:
– نبود الگوی کشت مناسب
– غیرمکانیزه بودن مراحل مختلف کشاورزی
– عدم توجه به تشکیل صنایع تبدیلی و تکمیلی
– استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی فرسوده
– نبود امکانات مناسب جهت انبارداری محصولات کشاورزی
– عدم برنامه‌ریزی در زمینه صادرات
– عدم آموزش کشاورزان
اهمیت کاهش ضایعات کشاورزی
واضح است که کشاورزی بخش اصلی تأمین غذای مردم یک کشور است. هنگامی که میزان ضایعات در کشور بالا باشد، به منظور برطرف کردن نیاز کشور، باید از منابع طبیعی بیشتری در جهت تولید محصولات کشاورزی استفاده کرد که این تولید
افزوده خود سبب به وجود آمدن مشکلات زیست محیطی فراوانی می‌شود.
از یک سو بسیاری از قدرتمندان از غذا به عنوان یک اهرم فشار استفاده می‌کنند. بنابراین با توجه به حجم بالای ضایعات که حتی از میزان واردات نیز بیشتر است می‌توان چنین نتیجه گرفت که با کاهش ضایعات، واردات نیز در کشور کاهش پیدا کرده و از خروج ارز جلوگیری به عمل می‌‌آید و در مقابل می‌توان با سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، میزان صادرات غیرنفتی را افزایش داده و ارزآوری کرد
همچنین با اجرای طرح‌هایی در جهت کاهش ضایعات تولید نیز در کشور بیشتر خواهد شد که خود سبب ایجاد اشتغال می‌گردد.
راهکارهای مؤثر در جهت کاهش ضایعات کشاورزی
حجم بالای ضایعات کشاورزی در کشور سبب کاهش تولید، افزایش واردات و از همه مهم‌تر هدر رفت منابع و عناصر دخیل در امر تولید محصولات کشاورزی نظیر آب، زمین و حتی سرمایه شده است. از این رو تحقیقات و کارشناسی‌های فراوانی در جهت یافتن روش‌ها و راهکارهایی برای کاهش میزان ضایعات کشاورزی به عمل آمده که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است.
– آموزش و به کار بردن شیوه‌های نوین کشاورزی
بنا بر آنچه که در ابتدا گفته شد، کشاورزی سنتی به عنوان عامل اصلی افزایش ضایعات کشاورزی در بخش مزرعه محسوب می‌شود. از این رو می‌توان با آموزش و فراهم‌سازی امکانات و شرایط در جهت استفاده از روش‌های جدید کشاورزی نظیر تغییر الگوی کشت، جایگزینی روش‌های نوین آبیاری به جای روش‌های قدیمی و غیره، میزان ضایعات را به طرز چشمگیری کاهش داد.
– استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی سالم
کمبود تجهیزات و ماشین‌آلات کشاورزی نو و مدرن یکی دیگر از منابع هدر رفت محصولات کشاورزی در مزرعه بوده که با افزایش ضایعات به تولید ناخالص ضرر زیادی زده است. تجهیزات و ماشین‌آلات کهنه سبب شده که فقط بتوان از ۵۰ الی ۶۰ درصد ظرفیت یک زمین مستعد برداشت کرد.
– حمایت از کشاورزان
دولت می‌تواند با ارائه راهکارها و پیشنهاد‌ها به کشاورز او را به بهره‌وری بهتر و تولید محصولات با کیفیت بیشتر تشویق نماید. از جمله با استفاده از خرید با قیمت تضمینی، و بازاریابی مناسب می‌توان از کشاورز حمایت کرد تا با بهبود عملکرد میزان ضایعات را کاهش دهد.
همچنین طرح کنار گذاری کشت یکی دیگر از پیشنهادهایی است که می‌توان به کشاورز داد. این طرح که توسط اتحادیه اروپا استفاده شده و نتایج خوبی به همراه داشت، از کشاورز می‌خواهند که در ازای دریافت مبلغی، تمام یا قسمتی از زمین خود را کشت نکند. این طرح برای محصولاتی که بیش از نیاز تولید شده و انبار می‌شوند در جهت کاهش ضایعات بسیار کارآمد است.
– حذف واسطه‌ها
وجود واسطه‌های فراوان از دیگر عواملی است که به دو شکل سبب افزایش ضایعات می‌شود. اول با توجه به طولانی بودن پروسه دریافت محصول از مزرعه به دست مصرف‌کننده حمل‌ونقل نامناسب و نبود سیستم انبارداری و سردخانه مجهز محصولات از بین می‌روند. از طرفی دیگر برخی از کشاورزان به علت هزینه بالای مبادله محصول، از فروش محصولات جلوگیری می‌کنند که همین امر نیز باعث فساد محصول می‌شود. بنابراین می‌توان گفت با حذف واسطه‌ها و عرضه مستقیم محصول از مزرعه به دست مشتری میزان ضایعات نیز کاهش می‌یابد.
– برنامه‌ریزی در جهت صادرات محصولات کشاورزی
در این راهکار در ابتدا باید میزان بهره‌وری و کیفیت محصولات کشاورزی را بالا برده و سبب آن‌ها را در بسته‌بندی مناسب که مشتری را جذب کند، قرار داد. پس از آن با استفاده از روش‌های بازاریابی اقدام به پیدا کردن مشتری خارجی نمود. دولت نیز با ارائه تسهیلات و هموارسازی مسیر به این امر یاری کند تا با صادرات محصولات کشاورزی علاوه بر ارزآوری به کشور، میزان ضایعات را کاهش داد.
جمع‌بندی
بررسی میزان ضایعات کشاورزی در ایران حاکی از حجم بالای آن داشته که علت اصلی آن کشاورزی سنتی در کشور است. با توجه به این‌که این میزان از ضایعات سبب مشکلات زیادی در کشور و کاهش تولید ناخالص شده است، از این رو باید با استفاده از راهکارهای اساسی نظیر آموزش شیوه‌های نوین کشاورزی، حمایت از کشاورزان و بهبود سطح فرهنگ مصرف‌کنندگان از میران ضایعات کشاورزی در ایران کاست.
